Het vermoedelijk meest omstreden onderdeel van voorgenomen EU handelsverdragen is
investor-to-state dispute settlement (ISDS), omdat ISDS internationale tribunalen boven democratieën plaatst.
Het EU-Oekraïne verdrag bevat geen ISDS. Wel zijn er veel investeringsverdragen met
ISDS van EU landen met Oekraïne (
Nederland-Oekraïne). ISDS geeft de
met grondrechten strijdige en beleidsruimte beperkende regels in het verdrag een grotere afdwingbaarheid. Niet alleen Oekraïne maar ook investeerders kunnen maatregelen op supranationaal niveau aanvechten.
Minister
Ploumen heeft aangegeven welwillend te staan tegenover opname van ISDS in het verdrag. Dit zou een nog grotere afdwingbaarheid geven. Niet alleen lidstaten van de EU maar ook de EU zelf kan dan aangesproken worden. [1] En niet alleen voor de te verwachten winst in een lidstaat, maar voor de te verwachten winst in de hele EU.
De grootste vereniging van Duitse rechters en aanklagers oordeelde over de nieuwste ISDS plannen dat de arbiters niet onafhankelijk zouden zijn. De Europese associatie van rechters kwam al eerder tot dit oordeel. In de loop der eeuwen is duidelijk geworden wat nodig is voor de onafhankelijkheid van rechters. Dit culmineerde in de Magna Carta of Judges. Beide rechtersorganisaties wijzen op schending van deze Magna Carta.
In verband met het EU-Oekraïne verdrag schreef minister Ploumen over de laatste ISDS voorstellen: "Deze standaard is inmiddels ook opgenomen in de EU-vrijhandelsakkoorden met Vietnam en Canada (CETA) en vormt de inzet voor TTIP. Hierbij is het recht van staten om te reguleren in het publieke belang duidelijk verankerd."
Dit is niet correct. Het ISDS voorstel voor TTIP bevatte inderdaad een "right to regulate" clausule. Zeer gebrekkig, maar aanwezig. In de conceptteksten van CETA en EU-Vietnam is deze clausule echter al weer vervangen door een verwijzing naar een "right to regulate" dat elders te vinden zou moeten zijn. Maar waar? Preambules zijn niet bindend.
Mijns inziens leidt minister Ploumen aan een tunnelvisie en informeert zij de Kamer op onjuiste wijze (een, twee (pagina 6), drie, vier,vijf, zes).
Nederland ratificeerde in het verleden met vooral kapitaalimporterende landen losse investeringsverdragen die op te zeggen zijn. Dit geldt ook voor het Nederland-Oekraïne investeringsverdrag. We kunnen echter niet verwachten dat de EU handelsverdragen op zal zeggen. ISDS zou een democratie en rechtsstaat ondermijnend systeem aan het verdrag toevoegen; we zouden er aan vast zitten.
ISDS geeft de met grondrechten strijdige en beleidsruimte beperkende regels in het verdrag een grotere afdwingbaarheid.
Slotoverwegingen
Oekraïne worstelt zich richting meer welvaart, democratie, mensenrechten en rechtsstaat. Oekraïne verdient onze steun. Vooruitlopend op het verdrag heeft de EU
al importtarieven verlaagd. De EU kan ook zonder verdrag verdere maatregelen nemen om Oekraïne bij te staan.
Al met al een hoogst ongelukkige situatie. Een redelijk scenario zou kunnen zijn dat Nederland het verdrag afwijst, en de EU onverwijld verdere maatregelen neemt om Oekraïne bij te staan.
Wat betreft een eventuele nieuwe tekst, handelsverdragen dienen hervormingen van intellectuele eigendomsrechten niet te belemmeren, zich niet boven grondrechten te stellen of grondrechten te ondermijnen. En ISDS hoort in geen enkel verdrag thuis.
Update 4 april 2016, toegevoegd al bestaande investeringsverdragen.
