Digitale handel: VS willen meer beleidsruimte

Traditionele handelsverdragen gaan over importtarieven, maar moderne handelsverdragen zijn diepe integratie verdragen met regels die de beleidsruimte van landen sterk beperken. Maatschappelijke organisaties, waaronder Stichting Vrijschrift, hebben er vaak op gewezen dat handels- en investeringsverdragen problemen opleveren op het gebied van gegevensbescherming, algoritmische transparantie, toegang tot kennis, en democratie.

Helaas wordt er over handelsovereenkomsten achter gesloten deuren onderhandeld; ze vormen een pakket, er zijn geen amendementen toegestaan; na jaren van onderhandelen is de politieke druk om te ratificeren groot. Cruciale details kunnen onopgemerkt blijven. In essentie, zoals Margot Kaminski betoogde, is handel niet de plaats waar de EU over privacy moet onderhandelen.

Multinationals willen dat regels overal hetzelfde zijn, met minimale privacy en gegevensbescherming, met sterke auteursrecht- en octrooibescherming, zonder belastingen en zonder verantwoordelijkheid. Het kantoor van de Amerikaanse handelsvertegenwoordiger (USTR) leek volledig in de greep te zijn van de technologie-industrie. Wendy Li:

USTR heeft de belangen van de technologie-industrie praktisch geïnternaliseerd in hun eigen missie.

Het Directoraat-generaal Handel van de EU, dat verantwoordelijk is voor het EU-beleid inzake de handel met landen buiten de grenzen van de EU, lijkt ook nogal in de greep van de industrie te zijn. Met het Verdrag van Lissabon kreeg de EU meer macht om handelsovereenkomsten te sluiten. Zonder ratificatie door de lidstaten is de controle veel minder groot. Een van de dingen die gebeurd zijn is, naar mijn mening, een machtsgreep door DG Handel.

Het Inside US Trade-artikel vermeldt bijvoorbeeld een broncodeclausule voor software. DG Handel heeft in handelsovereenkomsten een broncodeclausule opgenomen die een aanvullend sui generis recht creëert dat, naast auteursrechtbescherming en de wet op handelsgeheimen die regeringen zouden moeten respecteren, de broncode van software beschermt tegen bemoeienis door overheden. Bijna niemand viel dit op. En nu zegt DG Handel tegen de EU-wetgevers dat zij slechts beperkt regelgevend toezicht op kunstmatige intelligentie kunnen invoeren, omdat zij handelsovereenkomsten hebben geratificeerd. ¹ (Ik heb een oplossing voorgesteld.) In essentie, handel is niet de plek om de EU-wetgeving te veranderen.

In een opinieartikel op de Lawfare website, “China wint als de VS de onderhandelingen over digitaal beleid staakt”, zijn Nigel Cory en Samm Sacks niet enthousiast over het besluit van de USTR. Het woord ’China’ komt twintig keer voor in het artikel. De auteurs lijken te proberen het belang van lokale beleidsruimte in kwaad daglicht te stellen met opmerkingen als:

De grondgedachte die door de USTR wordt verwoord – dat de Verenigde Staten meer ruimte nodig hebben om binnenlandse beleidskwesties aan te pakken – onthult een overeenkomst met Pekings eigen visie op cybersoevereiniteit.

Cory en Sacks lijken geen echt voordeel voor beleidsruimte te zien.

Hoewel beleidsruimte in principe aantrekkelijk mag klinken, hebben landen als China dit concept in de praktijk misbruikt in bestaande WTO-overeenkomsten, zoals over de handel in diensten, om beperkingen op te leggen die hun handelsverplichtingen – of het nu gaat om datastromen, digitale goederen en diensten of andere zaken – in wezen ongedaan maken. (nadruk toegevoegd)

De implicatie lijkt te zijn dat we beleidsruimte moeten opgeven, anders kan China deze misbruiken. Offensieve belangen ten koste van defensieve belangen is geen goed voorstel voor burgers. Het is wel goed voor multinationals, en oligarchen. ²

Naar mijn mening geven de auteurs een verkeerd beeld van de relatie tussen internationale overeenkomsten en lokale wetten:

Meer specifiek hebben de broncodeclausules van de Handels- en Samenwerkingsovereenkomst tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk de EU er niet van weerhouden om gerelateerde bepalingen in haar AI-wet op te nemen.

Dat klopt, maar het is slechts een deel van het verhaal. De overeenkomst hield de EU niet tegen, maar beperkte, zoals we hierboven zagen, wel de beleidsruimte van de EU. Bovendien maken internationale overeenkomsten het mogelijk om nationale wetten aan te vechten voor internationale tribunalen, die als single issue tribunalen enigszins eenzijdig kunnen zijn. De algemene uitzonderingen (artikel XIV) in de Algemene Overeenkomst inzake de handel in diensten (GATS) van de WTO bevatten meerdere voorwaarden, waardoor de kracht van de waarborg wordt beperkt. Het vaststellen van bepalingen in lokale wetten is niet het einde van het verhaal wanneer internationale overeenkomsten worden geratificeerd. Omdat de USTR nogal in de greep van de tech industrie was is beleidsruimte voor een heroverweging van de digitale handel een goed idee.

De rol van Facebook bij verkiezingen en referenda laat zien dat het gebruik van persoonsgegevens niet alleen een kwestie van burgerrechten is, maar ook de integriteit van onze instellingen in gevaar kan brengen.

Elders heb ik opgemerkt dat de Europese Commissie in 2012 heeft besloten dat Nieuw-Zeeland persoonsgegevens adequaat beschermt. Het voorgenomen handelsverdrag met Nieuw-Zeeland bevat een ingrijpende verplichting om grensoverschrijdende gegevensstromen toe te staan met een uitzondering op de verplichting. Omdat Nieuw-Zeeland persoonsgegevens adequaat beschermt maakt in dit geval de kracht van de verplichting en waarborg wellicht niet veel uit – zolang Nieuw-Zeeland persoonsgegevens adequaat beschermt. Maar wat zal de toekomst brengen?

Helaas heeft de EU-commissie haar voornemen uitgesproken om de verregaande verplichting in die overeenkomst en de uitzondering daarop, die enkele potentiële beperkingen en zwakke punten heeft, ook te gebruiken in vrijhandelsovereenkomsten met landen zonder adequate gegevensbescherming. Dit lijkt onverstandig. Ingrijpende datastroomverplichtingen in een WTO-overeenkomst zouden dergelijke verplichtingen uitbreiden tot landen zonder adequate gegevensbescherming, landen die zelfs vijandig tegenover onze democratieën kunnen staan. De verregaande verplichting tot gegevensstromen in de voorgestelde overeenkomst met Nieuw-Zeeland is op zichzelf geen goed idee en mag zeker geen precedent vormen in WTO-context.

De regering van Biden wil beleidsruimte voor een heroverweging van de digitale handel. Moge ook de EU wakker worden en DG Handel inperken. In een volatiele wereld moeten we voorzichtig zijn.