Kille tocht

Een korte samenvatting voor wie het nieuws gemist had. In de al jaren voortslepende zaak Mink K., die ook politiek zeer gevoelig ligt vanwege de (vermeende) contacten tussen Mink K. en de overheid is staatsgeheime informatie vanuit de AIVD naar de Telegraaf gelekt. Het voert te kort om op alle details in te gaan, maar persoonlijk verwed ik er een goede fles wijn op dat dit nog wel eens verfilmd wordt. Wat naar buiten is gebracht is smeuïger dan menige James Bond film. Hoe het ook zij, uiteraard werd het lekken van AIVD-informatie hoog opgenomen. Zozeer zelfs dat de betrokken journalisten van de Telegraaf, Joost de Haas en Bart Mos, gegijzeld werden om hen te dwingen hun bron prijs te geven.

De Telegraaf, samen met de journalisten in kwestie, de Nederlandse Vereniging van Journalisten en het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren hebben hier een kort geding over aangespannen tegen de Staat der Nederlanden. In kort geding kregen zij hun gelijk, in hoger beroep echter niet. Een van de vragen die aan de orde kwam was namelijk of de zogenaamde bijzondere bevoegdheden van de AIVD ingezet waren tegen desbetreffende journalisten. Lees: of hun telefoongesprekken afgetapt waren zonder een tapbevel van een Rechter-Commissaris, wat inderdaad een bijzondere bevoegdheid van de AIVD is. De Staat had telkens geweigerd te bevestigen of te ontkennen dat er gebruik was gemaakt van deze bijzondere bevoegdheid en zich op het standpunt gesteld dat de burgerlijke rechter niet bevoegd was over de rechtmatigheid van inzet van deze bijzondere bevoegdheid te oordelen nu er een stelsel met een commissie van toezicht en toezicht door de Nationale Ombudsman op de AIVD voldaan is aan de eis van artikel 13 EVRM dat een burger een daadwerkelijk rechtsmiddel tegen overheidshandelen moet hebben.

De Hoge Raad is dit eens met de Staat en zet in een prachtige legalistische redenering uiteen waarom van de AIVD niet gevergd kan worden dat zij bevestigt of ontkent dat er gebruik is gemaakt van de bijzondere bevoegdheden van de Wet Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten 2000 (WIV 2000). En gaat daarbij voorbij aan het feit dat de vrijheid van nieuwsgaring ernstig op de tocht gezet wordt als journalisten afgeluisterd worden door de AIVD. In casu was er sprake van een lekkende (ex-)AIVD-medewerker en ik zou de stelling willen verdedigen dat het (vermeende, want men wil niet be- of ontkennen) afluisteren van alle telefoongesprekken van de journalisten in kwestie disproportioneel is. Vanuit het oogpunt van een democratische rechtsstaat zou het veeleer te verdedigen zijn om een verkeersanalyse toe te passen op de telefoongesprekken van alle (ex-)AIVD-medewerkers om vervolgens diegenen die contact hebben met de journalisten af te luisteren. Een AIVD-medewerker heeft een ambtseed afgelegd en het vloeit eerder uit zijn of haar functie voort dat deze afgeluisterd kan worden dan het aanvaardbaar is dat alle telefoongesprekken van journalisten afgeluisterd wordt. Het Hof had nog wel erkend dat er een afweging naar proportionaliteit en subsidiairiteit moest platsvinden, de Hoge Raad gaat uitsluitend in op het subsidiairiteitsvraagstuk. Een gemiste kans, de verwijzing naar de ex-post toetsing door de commissie van toezicht is volstrekt onbevredigend. De conclusie is dan ook dat de journalistieke vrijheid in Nederland weer een stukje opgeofferd is.